Fas'ta üretildi – endüstriyel devler yatırım yapmaya devam ediyor

Bazı isimler – Renault, Stellantis, Oracle, Safran, Thales, Airbus ve Boeing – tanıdık; diğerleri – CNGR Advanced Material, Bluebird, Gotion, Zhejiang Huayou Cobalt ve LG Chem – belki daha az tanıdık.

Ama ABD, Avrupa, Çin ve Güney Kore'den gelen bütün bu şirketler Fas sanayisine yatırım yapıyor.

Fas Yatırım ve İhracat Geliştirme Ajansı'na göre havacılık sektöründe 142 işletme 17.000 kişiyi istihdam ediyor ve yıllık 2 milyar dolarlık ihracat üretiyor. Hükümet üç rakamı da artırmayı hedefliyor.

Sanayi ve Ticaret Bakanı Ryad Mezzour, geçen hafta Rabat'ın 2030 yılına kadar ülkedeki havacılık üretim iş gücünü iki katına çıkarmayı hedeflediğini söyledi.

Avrupa havacılık devi Airbus, Nouaceur'daki bir kompozit fabrikasında üretim kapasitesini genişletiyor. 2026'ya kadar tesis ayda 75 uçak için parça üretecek.

ABD'li iki şirket, Kansas Modification Center ve Integrated Aerospace Alliance, Boeing 777 yolcu uçaklarını kargo uçağına dönüştürecek bir tesis inşa ediyor.

Otomotiv sektörü ülkede daha da derin bir şekilde yerleşmiş durumda. Renault ve Citroën (şimdi Stellantis markası) gibi Fransız üreticiler yıllardır Fas'ta kısmen veya tamamen otomobil üretiyorlar.

Başkent Rabat'ın kuzeyindeki Kenitra'da bir tesisi bulunan Stellantis, geçen hafta yerel ortak girişim ortağı olan ve Fas kraliyet ailesi tarafından kontrol edilen holding şirketi Al Mada'nın bir yan kuruluşu olan Sopriam'ı satın aldığını duyurdu. Sopriam, Fas'ta Citroën ve Peugeot araçlarını dağıtıyor.

Araştırma şirketi BMI'ye göre, Fas şu anda yılda 614 bin araç üretiyor ve 2024 yılında Güney Afrika'yı geride bırakarak Afrika'nın en büyük otomobil üreticisi olması bekleniyor.

Hükümet, 2030 yılına kadar toplam aracın 1 milyona ulaşmasını umuyor.

Elektrikli araç aküsü endüstrisi de hızla gelişiyor. Üst düzey bir Volkswagen yöneticisine göre, Fas'ın büyük fosfat rezervleri sayesinde, lityum-demir-fosfat (LFP) aküleri için bir tedarik zinciri Avrupa'da değil, Kuzey Afrika ülkesinde kuruluyor.

Çinli Gotion High Tech firması haziran ayında Fas'ta pil üretmeyi planladığını duyurdu.

Bir diğer Çinli pil üreticisi CNGR Advanced Material ise geçen eylül ayında Al Mada ile güçlerini birleştirerek bir tesis geliştireceğini duyurmuştu.

Güney Koreli LG Chem de ABD pazarına ihraç edilmek üzere LFP pilleri üretecek bir Fas fabrikasına yatırım yapıyor.

• Fas '2025'te GSYİH büyüme tahminini %4'ün üzerine çıkaracak'
• Medinas'a turist çekmek için 800 milyon dolarlık yenileme yapıldı
• Fas toplu taşımacılığa 1 milyar dolar yatırım yapacak

Tüm bu anlaşmalar, yalnızca yoksul bir ülkeye sağladığı kalkınma açısından değil, aynı zamanda Arap dünyasında nadir görülen uluslararası yatırımcılarla bir işbirliği modeli sunmaları açısından da önemlidir.

Sanayi sektörünün GSYİH'ye katkısı Bahreyn ve İran'da %20'den Lübnan'da sadece %1'e kadar değişmektedir. Fas'ta ve Cezayir ve Mısır gibi yapısal olarak yüksek işsizliğe sahip diğer kalabalık ülkelerde, Dünya Bankası'na göre üretim ekonominin sadece %15'ini oluşturmaktadır.

Hidrokarbonlar, endüstriyi dışlama eğiliminde olmuştur (kötü şöhretli kaynak laneti), ancak hantal devlet endüstrileri de yatırımı engellemede rol oynamaktadır.

Üretimde yeni bir odaklanma

Bu durum artık bölge genelinde değişiyor. Fas'taki en büyük Arap yatırımcısı olan BAE, Rabat ile kapsamlı bir ekonomik ortaklık anlaşması imzaladı.

Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan da kendi ülkelerindeki sanayiyi canlandırmak için politikalar belirledi. Abu Dabi'nin 300 Milyarlık Operasyonu, sanayi sektörünün büyüklüğünü 133 milyar AED'den artırmayı hedefliyor.

Riyad, Vizyon 2030'un bir parçası olarak ulusal bir endüstriyel stratejiye sahip. ABD-Suudi İş Konseyi'ne göre bu strateji, endüstriyel çıktıyı 2020'de 88 milyar dolardan 2035'e kadar 377 milyar dolara çıkarmayı hedefliyor.

Bölgede işi yapacak kadar insan kesinlikle var. Fas'ın nüfusu 37 milyondan fazla ve istatistik bürosu Haut-Commissariat au Plan'a (HCP) göre bu yılın ilk çeyreğindeki işsizlik neredeyse yüzde 14'tü. Bu, 1999'dan bu yana en yüksek seviye ve dış ekonomik şokların yanı sıra Fas'ın su krizi ve 2023 depreminin etkilerine atfedildi. Gençler arasındaki rakam yüzde 36'ydı.

Kazablanka'daki Oxford Economics'ten François Conradie, HCP verilerini analiz etti ve bu yılın ilk çeyreğinde Fas'taki tüm çalışanların yaklaşık yüzde 13'ünün (1,3 milyon kişi) sanayide (zanaatlar dahil) çalıştığını tahmin ediyor.

İlerleme hızlı oldu. Ticaret bakanı Mezzour, bu yılın başlarında ülkenin imalat sanayisinin 2022'de 870.000 kişiye istihdam sağladığını söyledi.

Ticaret ve Sanayi Bakanı, Fas'taki imalat işletmelerinin yarısının yaklaşık 10 yaşında, dörtte üçünün ise 20 yaşından küçük olduğunu sözlerine ekledi.

Serbest ticaret alanı oluşturan 2000 tarihli AB-Fas ortaklık anlaşması kendi kendine geliyor. Rabat ayrıca, kısmen göçe alternatifler sağlamak için ekonomisini canlandırmak ve iş sağlamak amacıyla Avrupa Birliği ve Afrika Kalkınma Bankası'ndan yardım alıyor.

Fas, 2026'da yürürlüğe girecek olan AB Karbon Sınır Ayarlama Mekanizması'ndan yararlanmayı umuyor. Rabat, yüksek emisyonlu endüstrileri çekmek ve AB'ye daha fazla ihracat yapmak için karbon yakalama ve depolamaya yatırım yapmayı hedefliyor.

Siyaset bilimci ve King's College London'da misafir araştırmacı olan Francis Ghiles, Fas'ın “kartlarını çok iyi oynadığını” söylüyor. Ancak ekonominin yüzde 7 ila 8 büyüme oranlarına ulaşması için – Uluslararası Para Fonu'na göre gerçek GSYİH büyümesi geçen yıl yüzde 3'e yakındı – küçük ve orta ölçekli işletmelere daha fazla sızma olması gerekecek diyor.

“Başkalarını da dahil etmeniz gerekiyor.”